3 Δεκεμβρίου Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία
Αντιμετωπίζοντας τα «στερεότυπα»
Τα στερεότυπα γύρω από την αναπηρία δεν εμφανίζονται απότομα. Χτίζονται σιωπηλά, μέσα από ματιές που εστιάζουν λίγο παραπάνω, από κουβέντες που λέγονται «για καλό», από μια κοινωνική συνήθεια να εξηγούμε τους ανθρώπους με απλοποιήσεις. Κι όμως, πίσω από κάθε στερεότυπο υπάρχει ένας άνθρωπος που το νιώθει να τον βαραίνει. Όχι γιατί δεν ξέρει ποιος είναι, αλλά γιατί κουράζεται να αποδείξει ότι είναι κάτι περισσότερο από αυτό που οι άλλοι έχουν μάθει να βλέπουν.
Το πιο επίμονο στερεότυπο είναι πως η αναπηρία σημαίνει αδυναμία. Στην πραγματικότητα, συχνά εκεί που δεν βλέπουμε «δύναμη» κρύβεται απλώς ένας αγώνας που δεν χρειάζεται να γίνεται μπροστά σε κοινό. Η αναπηρία δεν είναι μέτρο ικανότητας. Είναι μια συνθήκη ζωής που φωτίζει αλλιώς την καθημερινότητα. Αυτό που συχνά λείπει δεν είναι η δύναμη του ατόμου, αλλά η υποστήριξη του περιβάλλοντος.
Ένα άλλο στερεότυπο είναι η ιδέα ότι τα άτομα με αναπηρία χρειάζονται κυρίως προστασία. Η πρόθεση μπορεί να είναι καλή, αλλά η υπερπροστασία περιορίζει. Μετατρέπει την αυτονομία σε κάτι που «πρέπει να ελεγχθεί» και όχι σε κάτι που πρέπει να στηριχθεί. Αυτό που ζητούν συχνά οι άνθρωποι δεν είναι να τους «κρατήσεις» αλλά να τους αφήσεις να σταθούν, να δράσουν, να επιλέξουν.
Υπάρχει και το αντίθετο άκρο: ο ηρωισμός. Το να παρουσιάζεται κάποιος ως «έμπνευση» απλώς επειδή ζει τη δική του καθημερινότητα μπορεί να μοιάζει με φιλοφρόνηση, αλλά τελικά τον απομακρύνει. Τον τοποθετεί σε μια θέση που δεν διάλεξε και δημιουργεί απόσταση, αντί για σύνδεση. Οι άνθρωποι με αναπηρία δεν χρειάζεται να γίνουν σύμβολα για να έχουν αξία. Έχουν ήδη.
Αν θέλουμε πραγματικά να αντιμετωπίσουμε τα στερεότυπα, χρειάζεται κάτι πολύ απλό και ταυτόχρονα βαθύ: να ακούμε. Να ρωτάμε χωρίς φόβο. Να δεχόμαστε ότι δεν ξέρουμε όλα όσα συμβαίνουν στην καθημερινότητα κάποιου άλλου. Και να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να αλλάξει γνώμη, να γίνει λίγο πιο ευέλικτος, λίγο πιο ανθρώπινος.
Γιατί στο τέλος, τα στερεότυπα δεν σπάνε με θεωρίες. Σπάνε με επαφή. Με εκείνη τη στιγμή που δεν βλέπεις πλέον την αναπηρία ως χαρακτηριστικό, αλλά τον άνθρωπο ολόκληρο—με την ιστορία του, τα όνειρά του, τις ανάγκες του και την αξιοπρέπειά του. Και τότε, κάτι μικρό αλλά ουσιαστικό αλλάζει: δεν κοιτάμε πια από μακριά. Κοιτάμε ισότιμα.
Αναστασία Τζανετάκου
Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
MSc Κλινικός Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος
Ψυχοθεραπεύτρια CBT Therapy
Συμβουλευτική Παιδιών & Εφήβων
Συμβουλευτική γονέων
Disabled Children Specialist
