Γράφουν: Έφη Γούσγουλα, 
Κατερίνα Δούβρη

Με δυναμική παρουσία και αξιόλογο κοινωνικό έργο εδώ και 20 χρόνια, το Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας «Δίαυλος» βρίσκεται πάντα δίπλα στους πολίτες της Σπάρτης (αλλά και ολόκληρου του νομού μας), βοηθώντας σε θέματα που -ως τώρα- δεν προσφέρονται για ανοιχτή συζήτηση. Για το λόγο αυτό, λοιπόν, επισκεφθήκαμε το Κέντρο στα γραφεία του στην οδό Αρχιδάμου 151, όπου μας υποδέχτηκαν η κ. Κατερίνα Καργάκου, Κοινωνική Λειτουργός και επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου, η κ. Ιωάννα Παπαδοπούλου, Ψυχολόγος, η κ. Ασπασία Γκουντούνα, Κοινωνική Λειτουργός και η κ. Νίκη Φανού, Κοινωνιολόγος, όπου μιλήσαμε για το έργο του Διαύλου στην τοπική μας κοινωνία, αλλά και για θέματα όπως η ψυχική υγεία και η χρήση ουσιών. Ας γνωριστούμε.

1. Από το 2005 που ξεκίνησε η λειτουργία του Κέντρου Πρόληψης «Δίαυλος», πόσοι κάτοικοι έχουν απευθυνθεί σ΄ εσάς και για ποιους λόγους;

Κάθε χρόνο, εκατοντάδες είναι ο αριθμός αυτών που είτε έχουν απευθυνθεί στο Κέντρο οι ίδιοι, είτε έχουν συνεργαστεί με το Κέντρο σε διάφορες δράσεις που πραγματοποιούμε. Οι ηλικίες στις οποίες απευθυνόμαστε ή προσέρχονται σε εμάς,  σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο, ποικίλουν. Οι δράσεις μας ξεκινούν από τα παιδιά τις προσχολικής ηλικίας. Πάρα πολλοί είναι οι λόγοι που οδηγούν έναν πολίτη να απευθυνθεί σε εμάς. Πολλοί από τους πολίτες – αν και φθίνει με τον καιρό αυτή η πεποίθηση- θεωρούν ότι το Κέντρο Πρόληψης δραστηριοποιείται μόνο σε θέματα εξαρτήσεων, γεγονός που δεν ισχύει. 

Στόχος μας είναι η ενίσχυση των ατομικών και κοινωνικών δεξιοτήτων του ατόμου, ώστε να δύναται να διαχειριστεί θέματα που το απασχολούν και κατ΄ επέκταση να προστατεύσει τη σωματική και ψυχική του υγεία. Οι δράσεις γενικότερα στοχεύουν στην ενδυνάμωση, υποστήριξη και εκπαίδευση των νέων ώστε να υιοθετήσουν μια θετική στάση ζωής, να αναπτύξουν δεξιότητες που να αντιστέκονται στη χρήση των εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά και σε άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές (τζόγος, διαδίκτυο κ.α) στη  συμβουλευτική - υποστήριξη της οικογένειας με σκοπό την ενίσχυση του γονεϊκού ρόλου και τη βελτίωση της επικοινωνίας, στην ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών σε θέματα πρόληψης και στην ενίσχυση του παιδαγωγικού τους ρόλου στην ενημέρωση, ευαισθητοποίησης και ενδυνάμωση ευρύτερης κοινότητας.

Ενδεικτικά προγράμματα που αναπτύσσουμε, απευθύνονται:

• Σε γονείς
• Σε μαθητές και εφήβους
• Σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων
• Σε επαγγελματίες (αστυνομικούς, επαγγελματίες υγείας, ιερείς, στρατιωτικούς κ.ά)
• Σε αθλητικούς συλλόγους και ειδικές πληθυσμιακές ομάδες
• Σε στρατευμένους
• Και στην ευρύτερη κοινότητα

2. Από πόσα άτομα στελεχώνεται το Κέντρο και ποιες ειδικότητες; Δέχεστε εθελοντές;

Το Κέντρο στελεχώνεται από μία ψυχολόγο, δύο κοινωνικούς λειτουργούς,  μία κοινωνιολόγο μέσω ΕΣΠΑ και διοικητική υπάλληλο. Είναι κοινώς παραδεκτό ότι η πρόληψη θα πρέπει να αποτελεί υπόθεση όλης της κοινότητας και όχι μόνο των ειδικών.  Βασικός στόχος της είναι και η ενεργοποίηση των πολιτών -  εθελοντών, ώστε να αναλάβουν την ευθύνη που τους αναλογεί στην προώθηση των στόχων της.

Η δημιουργία και η λειτουργία όμως ομάδων εθελοντών προϋποθέτει τη συνεχή - μακρόχρονη εκπαίδευση, τον συντονισμό, την εμψύχωση, την ανατροφοδότηση και την εποπτεία από τα στελέχη του Κέντρου Πρόληψης. Ομάδες εθελοντών λειτουργούν σε ελάχιστα Κέντρα Πρόληψης, τα οποία στελεχώνονται από μεγάλο αριθμό ατόμων, με αποτέλεσμα κάποια στελέχη να δύνανται να αφοσιωθούν μόνο σε αυτές τις ομάδες. Μια τέτοια δραστηριότητα από το Κέντρο μας δεν είναι εφικτή στην παρούσα φάση, καθώς αφενός τα 4 επιστημονικά στελέχη δεν επαρκούν και αφετέρου -μη ξεχνάμε- τα ίδια στελέχη απευθύνονται σε όλη την ΠΕ Λακωνίας.

3. Θεωρείτε ότι έχει αυξηθεί η χρήση ουσιών; Οι νέοι είναι πιο επιρρεπείς σήμερα από ότι κάποτε; Η πανδημία έπαιξε ρόλο σε αυτό; 

Είναι πάρα πολύ σημαντικό, όταν αναφερόμαστε στις ουσίες και στα ποσοστά αυτών, να εκθέτουμε τα δεδομένα ερευνών και δη έγκριτων επιστημόνων – φορέων, καθώς η προσωπική εκτίμηση μπορεί να σφάλει ή και να απέχει μακράν από τα πραγματικά στοιχεία. 

Έτσι λοιπόν, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη πανελλήνια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ σε 17.733 μαθητές, ηλικίας 16-18, αναφορικά με τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών και άλλων εξαρτητικών  συμπεριφορών (Έρευνα ESPAD-2019) διαφάνηκαν τα εξής: 

• Η συντριπτική πλειονότητα (84%) των έφηβων-μαθητών στην Ελλάδα δεν έχουν κάνει ποτέ χρήση κάποιας παράνομης ουσίας. 
• Χρήση κάποιας παράνομης ουσίας έχει κάνει το 16% των μαθητών του Λυκείου―στη συντριπτική πλειονότητα αυτών (15%) κάνναβη, ενώ το 13% ανέφερε τη χρήση κάποιας εισπνεόμενης ουσίας (π.χ., βενζίνη, κόλλες, καθαριστικά, διαλυτικά, κλπ.) έστω και μια φορά σε όλη του τη ζωή—το 5% πολύ πρόσφατα. Το τελευταίο αποτελεί υπενθύμιση για το γεγονός ότι ο πειραματισμός με τις ψυχοτρόπες ουσίες εκτείνεται για τους εφήβους και σε προϊόντα τα οποία βρίσκονται νόμιμα στο εμπόριο και στα οποία οι έφηβοι έχουν εύκολη πρόσβαση. 
• Ένας στους 10 (10%) μαθητές του Λυκείου έχει κάνει χρήση κάνναβης τουλάχιστον 3 φορές σε όλη του τη ζωή. Ένας στους 23 (4,3%) έχει κάνει κατά τη διάρκεια των 30 τελευταίων ημερών (δηλ. 13000 μαθητές Λυκείου - ως επί το πλείστον αγόρια), 
• Η χρήση ουσιών είναι περισσότερο εκτεταμένη στα ‘υψηλά’ και τα ‘χαμηλά’ οικονομικά στρώματα, απ’ ό,τι στα ‘μεσαία’.
• Σε ό,τι αφορά ειδικά την ευαίσθητη ηλικία των 16, την τελευταία 8ετία δεν έχουν αυξηθεί τα ποσοστά της χρήσης (έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή) των παράνομων ουσιών—συμπεριλαμβανομένης της κάνναβης, αλλά και οποιασδήποτε άλλης παράνομης ουσίας ξεχωριστά. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά την επανάληψη της χρήσης κάνναβης (3 και περισσότερες φορές κατά τους τελευταίους 12 μήνες), το ποσοστό των 16χρονων που αναφέρουν χρήση σε αυτήν τη συχνότητα, αν και χαμηλό, παρουσιάζεται σήμερα αυξημένο (5%), συγκριτικά με πριν από μία 8ετία (3%). Αυτό, σε συνδυασμό με το ότι αυξάνεται διαχρονικά το ποσοστό των 16χρονων που θεωρούν «εύκολη» την πρόσβαση- και «ακίνδυνη» τη χρήση κάνναβης, αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για αύξηση τα επόμενα χρόνια της μερίδας εκείνης των νεαρών ενηλίκων στη χώρα μας που θα αντιμετωπίζουν προβλήματα από τη χρήση κάνναβης. 
• Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι 16χρονοι στη χώρα μας εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά χρήσης ουσιών συγκριτικά με το σύνολο των χωρών που συμμετέχουν στην πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD. Το παραπάνω είναι ενδεικτικό του ότι στη χώρα μας επενεργούν παράγοντες, οι οποίοι με κάποιον τρόπο αποτρέπουν την συντριπτική πλειονότητα των εφήβων από το να πειραματιστούν και να εισέλθουν στη χρήση. Εξαίρεση αποτελούν οι εισπνεόμενες ουσίες, των οποίων το ποσοστό της χρήσης είναι στην Ελλάδα υψηλότερο έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Δύο χρόνια αργότερα (2021), με την Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας διαφάνηκαν τα εξής:

• Το 28,9% των Ευρωπαίων ηλικίας 15-64 ετών εκτιμάται ότι έχει κάνει χρήση παράνομης ουσίας κατά τη διάρκεια της ζωής του.
• Η δοκιμή χρήσης ουσιών αναφέρεται πιο συχνά από άνδρες, παρά από γυναίκες.
• Η συχνότερη ουσία που αναφέρεται είναι η κάνναβη (47,6 εκατομμύρια άνδρες και 30,9 εκατομμύρια γυναίκες).
• Εκτιμάται ότι 17,4 εκατομμύρια νεαροί - ενήλικες (ηλικίας 15-34 ετών) έκαναν χρήση ουσιών τον τελευταίο χρόνο (16,9%).

Όσον αφορά στην επίδραση της πανδημίας του COVID-19, με την Ετήσια Έκθεση του 2022 της Διεθνούς Επιτροπής του ΟΗΕ για τον έλεγχο των ναρκωτικών, παρατηρήθηκε ότι η πανδημία ενίσχυσε τη χρήση του διαδικτύου και του darknet για την παράνομη αγορά ναρκωτικών. Μια ανησυχητική τάση είναι η αυξανόμενη ανίχνευση παράνομης παρασκευής συνθετικών ναρκωτικών σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές χώρες προέλευσης για διεγερτικά τύπου αμφεταμίνης που βρίσκονται στη Βόρεια και τη Δυτική Ευρώπη. 

Τα μέτρα καταπολέμησης της εξάπλωσης του κορονοϊού έχουν επηρεάσει τις παράνομες αγορές ναρκωτικών, οδηγώντας σε ελλείψεις ορισμένων ναρκωτικών και σε υψηλότερες τιμές. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η καθαρότητα των ναρκωτικών σε τοπικό επίπεδο έχει μειωθεί και ότι χρησιμοποιούνται προσμείξεις, όπως η φαιντανύλη, που αυξάνουν τα ποσοστά υπερδοσολογίας.

Επιπρόσθετα, η έκθεση τονίζει ότι άτομα με διαταραχές ψυχικής υγείας και χρήσης ουσιών έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα από την πανδημία COVID-19. Οι περιορισμοί στις μετακινήσεις και η κοινωνική απομόνωση ασκούν μεγαλύτερη πίεση σε άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας και χρήσης ναρκωτικών, επιδεινώνοντας ενίοτε αυτά τα προβλήματα.

4. Ποιες είναι οι δράσεις που τρέχουν / θα τρέξουν αυτήν την περίοδο; 

Δεδομένης της θερινής περιόδου, οι δράσεις περιορίζονται αρκετά. Αυτή την περίοδο πραγματοποιούνται βραχείες παρεμβάσεις στις Κατασκηνώσεις «Ταυγέτη» και σχεδιάζονται - οργανώνονται οι δράσεις που θα υλοποιηθούν από Σεπτέμβρη. Θα σας αναφέρουμε ενδεικτικά δράσεις που έτρεξαν το τελευταίο εξάμηνο όπως: Ομάδες εκπαιδευτικών, ομάδες γονέων, ομιλίες, βραχείες και μακρόχρονες παρεμβάσεις με αντικείμενο ποικίλα θέματα σε νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια, οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε στη Σπάρτη από το Κέντρο μας η Τακτική Ολομέλεια του Πανελλήνιου Δικτύου Φορέων Πρόληψης της Εξάρτησης και πραγματοποιήθηκαν δύο δράσεις σε μαθητές και στην ευρύτερη κοινότητα στον Δ. Ευρώτα, με αφορμή την 26η Ιουνίου – Παγκόσμια Ημέρα Κατά των Ναρκωτικών.

5. Ποιες είναι οι ομάδες που λειτουργούν (γίνονται βιωματικά σεμινάρια); Πώς μπορεί κάποιος να συμμετάσχει;

Το Κέντρο Πρόληψης «ΔΙΑΥΛΟΣ» υλοποιεί παρεμβάσεις πρόληψης σε όλες τις πληθυσμιακές ομάδες, με έμφαση κυρίως τις ομάδες που έρχονται σε επαφή άμεσα ή έμμεσα με τα παιδιά. Στα πλαίσια αυτά πραγματοποιεί συστηματικά σεμινάρια εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων, βιωματικές ομάδες γονέων παιδιών όλων των ηλικιών, σεμινάρια επαγγελματιών υγείας, καθώς και βιωματικές ομάδες γενικού πληθυσμού. Ακόμα πραγματοποιεί παρεμβάσεις σε παιδιά κάθε σχολικής βαθμίδας, είτε στα πλαίσια του ωρολογίου προγράμματος του σχολείου, είτε στα πλαίσια άλλων οργανωμένων δραστηριοτήτων (π.χ. Κατηχητικών Σχολείων, Κατασκηνώσεων κτλ). Επίσης, ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν κάθε φορά, διοργανώνει επιμορφωτικά σεμινάρια και βιωματικά εργαστήρια σε φοιτητές, κληρικούς, κατηχητές, αστυνομικούς, στρατιωτικούς κ.α.

Τα σεμινάρια και οι ομάδες που διοργανώνει το Κέντρο Πρόληψης συνήθως προγραμματίζονται ύστερα από κάποιο αίτημα που φτάνει σε εμάς από κάποιο φορέα, για παράδειγμα από ένα σύλλογο γονέων και κηδεμόνων, ένα σύλλογο διδασκόντων ή έναν πολιτιστικό σύλλογο. Σε αυτή την περίπτωση οι ενδιαφερόμενοι ενημερώνονται από το φορέα αυτό. Επίσης, όσοι επιθυμούν μπορούν να ενημερώνονται για τις δράσεις μας από το facebook και την ιστοσελίδα του Κέντρου Πρόληψης.

6. Ας υποθέσουμε ότι οι γονείς ενός παιδιού στην εφηβεία υποπτευθούν ότι το παιδί τους ξεκίνησε να κάνει χρήση ουσιών, ποια είναι τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν για να προλάβουν το μεταβατικό στάδιο από τη δοκιμή στη συστηματική χρήση; Στον αντίποδα, στην περίπτωση που ένα παιδί ή ενήλικας βρίσκεται στο στάδιο συστηματικής χρήσης, ποια είναι η γραμμή που ακολουθείται;

Ας ξεκινήσουμε από το δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας: στην περίπτωση συστηματικής χρήσης, είναι σημαντικό το άτομο να απευθυνθεί σε ένα κέντρο απεξάρτησης. Είναι γνωστό ότι, στην περίπτωση ενός εξαρτημένου ατόμου, η σωματική απεξάρτηση είναι το «εύκολο» μέρος, καθώς απαιτεί ένα σύντομο χρονικό διάστημα λίγων ημερών. Το δύσκολο όσο και κρίσιμο μέρος της προσπάθειας του εξαρτημένου ατόμου να απεξαρτηθεί, είναι η ψυχολογική απεξάρτηση, η οποία προϋποθέτει συστηματική ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση ετών, συνήθως στα πλαίσια μιας θεραπευτικής κοινότητας. Στο Κέντρο Πρόληψης «ΔΙΑΥΛΟΣ» μπορεί κάποιος να ενημερωθεί για τα θεραπευτικά προγράμματα που υπάρχουν για κάθε ηλικία και είδος εξάρτησης, ώστε να κατευθυνθεί σε επιλογές αντίστοιχες με τις ανάγκες του. 

Όσον αφορά στο πρώτο σκέλος της ερώτησης, δεν μπορούμε να σας πούμε κάποια συγκεκριμένα βήματα, καθώς κάθε περίπτωση είναι μοναδική: η αντιμετώπιση κάθε περίπτωσης εξαρτάται από μία πληθώρα παραγόντων όπως την ηλικία του ατόμου, την ουσία ή τις ουσίες με τις οποίες πειραματίζεται, το αν υπάρχουν και άλλα συνοδά προβλήματα ψυχοκοινωνικά κ.α. Σε κάθε περίπτωση η συμβουλή προς τους γονείς είναι να απευθυνθούν σε ένα φορέα πρόληψης προκειμένου να τους δοθεί η εξατομικευμένη συμβουλευτική υποστήριξη και καθοδήγηση που χρειάζονται.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τα στελέχη του Κέντρου που, παρά τον μεγάλο φόρτο εργασίας τους, μας υποδέχτηκαν στο χώρο τους και αφιέρωσαν χρόνο για να απαντήσουν στις ερωτήσεις μας. Κι ένα ακόμη ευχαριστώ, ως κάτοικοι της Σπάρτης, για το ανεκτίμητο έργο που προσφέρουν όχι μόνο στην πόλη μας, αλλά σε ολόκληρο το νομό μας!

Προσεχώς το Β’ Μέρος της πολύ ενδιαφέρουσας συνέντευξής μας με τα στελέχη του «Διαύλου»!